Czy rośliny psiankowate (Solanaceae) kojarzą Ci się tylko i wyłącznie z smakowitym pomidorem, papryką, ziemniakiem lub oberżyną? Jeśli tak wiedz, iż warto spojrzeć na nie, nie tylko z dietetycznego ale i dekoracyjnego aspektu. Rodzina psiankowatych liczy blisko 2,5 tysiąca gatunków występujących obecnie na wszystkich kontynentach z wyjątkiem koła podbiegunowego. Wyróżniają się gromadzeniem w swoich tkankach szkodliwych alkaloidów. Wiele z nich stosowanych jest obecnie jako rośliny użytkowe.
Jedną z najpopularniejszych używek na całym świecie jest tytoń szlachetny. Wielu gatunkom przypisywane są również tajemnicze i magiczne właściwości. Do takich roślin należy mandragora, lulecznica czy bieluń dziędzierzawa. Wiele z tych roślin uprawianych jest powszechnie w gruncie, w przydomowych ogrodach, zarówno jako solitery, pnącza i elementy rabat z bylinami, czy rośliny do uprawy pojemnikowej, na balkony i tarasy.
Historia psiankowatych
Historia uprawy roślin psiankowatych jako rośliny ozdobne sięga zamierzchłych czasów, a ściślej rzecz ujmując czasów starożytnych Majów i Azteków skąd pochodzą te rośliny. Pierwotnie dojrzałe owoce pomidora, miechunki pomidorowej czy papryki rocznej stanowiły ważny składnik diety mieszkańców Ameryki Południowej i Środkowej. Do Europy dotarły w XV wieku , czyli w czasach europejskich kolonizacji. A już 100 lat później były uprawiane jako rośliny ozdobne, dekorując włoskie i hiszpańskie domostwa. Obawiano się barwnych owoców pomidora oraz zapachu samej rośliny, który odstraszał potencjalnych konsumentów. Dopiero z czasem psiankowate warzywa stały się typowymi roślinami użytkowymi.
Do Polski psiankowate sprowadziła Królowa Bona. Jednak ich konsumpcja rozwinęła się na szeroką skalę dopiero w XX wieku. Nie mniej jednak wciąż pomidory koktajlowe, papryka roczna, rośliny z gatunku Physalis czy kultywary i mieszańce papryki ostrej są uprawiane ze względu na barwne owoce o zróżnicowanej wielkości i kształcie oraz torebki osłaniające jagody. Inne gatunki o dekoracyjnych kwiatach, pędach i liściach stanowią element kompozycji kwiatowych takich jak: bukiety, dekoracje stołu, okna, element wianków kwiatowych i suchych aranżacji.
Dekoracyjność roślin z rodziny Solanaceae
Psianka koralowa
Psianka koralowa (Solanum pseudocapsicum L.) to powszechna w sprzedaży roślina z rodziny Solanaceae. W Polsce występują jej dwie odmiany: ‚New Patterson’ – o owocach pomarańczowoczerwonych i ‚Goldball’ – o większych złotożółtych owocach. W sprzedaży dostępna jest również odmiana ‘Variegata’ charakteryzuje się biało-zielonymi liśćmi.
Psianka paprykowa
Psianka paprykowa, inaczej pieprzowa (Solanum capsicastrum L.) jest rośliną pochodzącą z Ameryki Południowej. W Polsce uprawiana jako roślina sezonowa o dekoracyjnych, czerwonych owocach. Utrzymywana w lekko nasłonecznionym lecz chłodnym miejscu na przykład na parapecie okiennym zachowuje owoce nawet do kilku miesięcy. Jeśli po owocowaniu pozostawimy roślinę w domu, z całą pewnością powtórzy ona kwitnienie i owocowanie w kolejnym sezonie.
Zarówno psianka koralowa jak i psianka paprykowa idealnie pasują do pomieszczeń w stylu orientalnym i nowoczesnym. Rośliny te idealnie sprawdzają się w uprawie na parapecie kuchennym lub łazienkowym. Psianki bardzo często mylone są z papryką roczną (Capsicum annuum) odmiany ‘Koral’. W przeciwieństwie do papryki są jednak wieloletnimi roślinami trującymi. Dlatego wręczając je bliskiej osobie upewnij się, iż zarówno zwierzęta jak i dzieci nie będą miały z nimi kontaktu.
Papryka roczna
Papryka roczna, znana pod nazwą pieprzowiec roczny. To roślina o jadalnych i zarazem dekoracyjnych owocach. Zarówno duże owoce papryk stosowane w towarowej uprawie jak i te o mniejszych owocach (odmiana ‘Koral’ i ‘Poupila’) mogą stanowić ciekawą dekorację ogrodu. Papryka roczna posadzona na rabacie z bylinami z pewnością będzie ciekawym rozwiązaniem i uzupełnieniem całej kompozycji. Jej owoce występują w szerokiej gamie kolorystycznej. Powszechne w uprawie są odmiany o kremowobiałych, żółtych, pomarańczowych, czerwonych oraz fioletowych jagodach.
W Ameryce Północnej popularnymi odmianami papryki są ‘Christmas Greeting’ oraz ‘Fiesta’. Ich owoce dojrzewają jesienią i zimą, dlatego w USA są nazywane pieprzem lub papryczką Bożonarodzeniową, gdzie rośliny te z powodzeniem dorównują dekoracyjnością tradycyjnym choinkom czy poinsecji. W Polsce nie zyskały jeszcze popularności jako świąteczne rośliny i zwykle pojawiają się w sprzedaży dopiero od lutego.
Cenione ze względu na dekoracyjność są również odmiany i kultywary papryki ostrej: Jalapeno, Cayenne i Naga Jolokia. Owoce tych roślin są jadalne i bardzo ostre, ze względu na dużą zawartość kapsaicyny (alkaloidu odpowiedzialnego za piekący smak owoców papryki).
Papryka Jalapeno
Jalapeno to nie tylko jedne z najbardziej ostrych papryk na świecie. To także piękne i oryginalne rośliny ozdobne. Na jednej roślinie w ciągu sezonu może pojawić się do 30-35 owoców. Paprykę jalapeno można uprawiać w domowych warunkach przez wysiew nasion. Na rynku można obecnie spotkać mieszankę nasion papryczek jalapeno o różnej barwie owoców. Taki mix sprzedawany jest pod nazwą ‘Rainbow’. Owoce, w miarę dojrzewania zmieniają barwę od kremowobiałej, poprzez żółtą, pomarańczową, czerwoną, aż do fioletowej.
Ostra papryka czerwona
Odmianą ostrej papryki czerwonej o bardzo oryginalnym wyglądzie jest ‘Peter Pepper’, zwana także grzeszną papryką ze względu na swój kształt. Zdobycie nasion tej odmiany jest niezwykle trudne, gdyż jedynie 50% owoców tej odmiany ma prawidłowy kształt. Kolejną popularną odmianą papryki ostrej jest ‘Fish Pepper’ o mozaikowatych biało-zielonych liściach oraz dwubarwnych jagodach.
Odmianą ostrej papryki czerwonej o bardzo oryginalnym wyglądzie jest ‘Peter Pepper’, zwana także grzeszną papryką ze względu na swój kształt. Zdobycie nasion tej odmiany jest niezwykle trudne, gdyż jedynie 50% owoców tej odmiany ma prawidłowy kształt. Kolejną popularną odmianą papryki ostrej jest ‘Fish Pepper’ o mozaikowatych biało-zielonych liściach oraz dwubarwnych jagodach.
Kolcowój pospolity
Kolejnym przykładem rośliny o dekoracyjnych owocach jest Lycium barbarum, czyli kolcowój pospolity zwany również szkarłatnym. Owoce kolcowoja są sprzedawane w sklepach ze zdrową żywnością jako superfood, pod nazwą ‘jagody goi’. Owoce kolcowoja od stuleci wykorzystywane są w tradycyjnej medycynie chińskiej. W warunkach naturalnych kolcowój występuje na terenie Chin. Jednak z powodzeniem może być uprawiany również na terenie Polski. Jest to bardzo gęsty krzew o przewieszających się pędach, dorastających do 2-3 m długości.
Niepozorne, fioletowe kwiaty kolcowoja pojawiają się na roślinie od maja do września. Zaś dekoracyjne czerwonopomarańczowe owoce, ukazują się na roślinie od sierpnia do października. Cała roślina jest trująca, włącznie z niedojrzałymi owocami. Kolcowój jako pionierski krzew o niewielkich wymaganiach sadzony jest w Polsce w celu stabilizacji stromych zboczy oraz skarp i nasypów. Często wykorzystywany jest również do rekultywacji zdegradowanych terenów.
Dekoracyjne torebki Physalis L.
Rośliny należące do rodzaju Physalis L. (Miechunka) charakteryzują się oryginalnymi torebkami, które osłaniają znajdującą się w ich wnętrzu jagodę. Większość miechunek pochodzi z rejonów Ameryki Środkowej. Zaś miechunka rozdęta (Physalis alkekengi L.) jest jedynym gatunkiem, który naturalnie występuje na terenie Europy Wschodniej oraz Azji. Uprawiane ze względu na jadalne owoce są między innymi takie gatunki jak: miechunka pomidorowa (Physalis ixocarpa Brot ex Hornem.), miechunka peruwiańska (Physalis peruviana), miechunka rozdęta (Physalis alkekengi L.) oraz Physalis pruinos L. Rośliny te wytwarzają smaczne owoce, które dopiero po osiągnięciu dojrzałości są jadalne. Niedojrzałe jagody, podobnie jak całe rośliny są trujące, ponieważ wytwarzają szkodliwe alkaloidy.
Miechunka rozdęta
Karłową odmianą miechunki rozdętej jest ‘Zwerg’, dorastająca do 30 cm wysokości. Dzięki tak małym rozmiarom może być ona z powodzeniem uprawiana na obrzeżach rabat oraz w pojemnikach, dekorując jesienne tarasy i balkony.
Miechunka Peruwiańska
Nieco mniej dekoracyjne, ale równie piękne torebki wytwarza miechunka peruwiańska, która uprawiana jest głównie ze względu na smaczne i coraz bardziej popularne na sklepowych pułkach mini jagody w ‘papierowej otoczce’. Podczas uprawy zarówno miechunka peruwiańska jak i miechunka pomidorowa będą idealnie prezentować się na tle innych roślin. Mimo niepozornych kwiatów rośliny zachwycają pięknymi okrywami owoców, które z pewnością wzbudzą zaciekawienie obserwatorów. Uprawiając miechunkę pomidorową warto zwrócić uwagę na odmiany o fioletowym wybarwieniu owoców. Polecaną przeze mnie odmiany to ‘Purple’ i ‘Purple De Milpa’. Wytwarzają one purpurowe, wręcz czarne owoce w okresie pełnej dojrzałości owoców.
Physalis pruinosa L.
Physalis pruinosa L. jest często określana mniejszą siostrą miechunki peruwiańskiej. W Niemczech nazywana jest ‘ananasową jagodą’, gdyż przypomina smakiem dojrzały i aromatyczny owoc ananasa. Z kolei łacińska nazwa gatunkowa ‘pruina’ oznacza szron i zapewne nawiązuje do filcowato owłosionej torebki osłaniającej jagodę.
Ozdobne kwiaty roślin psiankowatych
Psianka Rantonettiego (Lycianthes rantonnetti)
Rośliny psiankowate to także rośliny o dekoracyjnych kwiatach. Przykładem może być psianka Rantonettiego (Lycianthes rantonnetyii), nie bez powodu jest nazywana ‘szafirową burzą’ ze względu na drobne, fioletowoniebieskie kwiaty okrywające roślinę od maja do października. Roślina ta pochodzi z Ameryki Łacińskiej i w warunkach klimatycznych Polski uprawiana jest tylko i wyłącznie jako roślina doniczkowa. Oprócz odmian niebieskich kwiatach, w uprawie można spotkać także odmiany kwitnące na biało.
Psianka jaśminowa (Solanum jasminoides)
Psianka jaśminowa (Solanum jasminoides) to egzotyczna roślina o przewieszających się, wiotkich pędach. W związku z czym może być sadzona w wiszących koszach. Kwiaty psianki są bardzo podobne do kwiatów jaśminu wielkokwiatowego (niestety nie pachną). Dzięki długim i wiotkim pędom, może być uprawiana jak pnącze. Roślina ta nie wytwarza jednak organów czepnych, dlatego jej pędy należy samodzielnie przypinać do podpór.
Datura drzewiasta (Brugmansja)
Przykładem kolejnej rośliny z rodziny Solanaceae jest datura drzewiasta (Brugmansja), nazywana popularnie ‘trąbami anielskimi’. Datura, ze względu na owalne, ciemnozielone liście oraz piękne i duże kwiaty polecana jest do uprawy w pojemnikach ustawionych na balkonie, tarasie oraz w ogrodzie. Ze względu na olbrzymie walory dekoracyjne zalecana jest ekspozycja rośliny jako soliter. Uprawiając daturę, należy pamiętać iż cała roślina jest silnie trująca. Uczulenie może powodować nawet kontakt z sokiem komórkowym wydzielanym przez roślinę z uszkodzonych tkanek.
Bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium L.)
Bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium L.) to epekofit, czyli roślina która stosunkowo niedawno pojawiła się w naszej strefie klimatycznej i ze względu na sprzyjające warunki stała się pospolitą rośliną ruderalną. Dekoracyjne duże, białe kwiaty bielunia wpływają na uprawę tej rośliny. Cała roślin ma silne właściwości narkotyzujące. Również sam zapach kwiatów bielunia wpływa odurzająco. Nasiona bielunia znajdują się w dużych, twardych torebkach z kolczastymi wypustkami, które po wysuszeniu mogą posłużyć jako susz dekoracyjny.
Tytoń oskrzydlony (Nicotiana alata L.)
Tytoń oskrzydlony (Nicotiana alata L.) to jednoroczna roślina, osiągająca do 80 cm wysokości. Kwitnie od czerwca do jesiennych przymrozków. Pachnące kwiaty, w zależności od odmiany mają barwę od kremowobiałej przez żółtą, różową, aż do fioletoworóżowej. Tytoń oskrzydlony idealnie nadaje się do uprawy na rabatach bylinowych, szczególnie w bliskim sąsiedztwie relaksacyjnych kącików. Z kolei tytoń Sandera, osiągający do 30-40 cm wysokości to doskonała propozycja do uprawy w pojemnikach, na balkonach, tarasach oraz na obwódki rabat.
Petunia ogrodowa
Popularną rośliną ozdobną z rodziny psiankowatych jest petunia ogrodowa (Petunia x hybryda), która jest mieszańcem dwóch gatunków petunii: Petunia axillaris i Petunia violacea. Barwne kwiaty petunii, pojawiające się na roślinach od maja do jesiennych przymrozków stanowią doskonałą dekorację kwietników i skrzynek balkonowych, a także ogrodowych rabat. Szczególną popularnością cieszą się odmiany petunii o długich, przewieszających się pędach – surfinie. Ze względu na pokrój sur finie prezentują się najlepiej w skrzynkach i wiszących doniczkach.
Nikandra miechunkowa (Nicandra physaloides)
Nikandra miechunkowa, wzdętka miechunkowa (Nicandra physaloides) uprawiana w Polskich ogrodach wygląda jak egzotyczna roślina o dzwonkowatych, lawendowych kwiatach oraz dekoracyjnych fioletowo-zielonych torebkach osłaniających owoc. Ojczyzną nikandry jest Peru, gdzie roślina ta traktowana jest jako pospolity chwast. Ze względu na zawartość laktonów steroidowych odstrasza owady. Gdy roślina zaschnie jej łodygi z owocami można wykorzystywać do tworzenia suchych aranżacji.
Tujałka zmienna (Salpiglossis sinuata L.)
Tujałka zatokowa, tujałka zmienna (Salpiglossis sinuata L.) to atrakcyjna, jednoroczna roślina o szerokim zastosowaniu. Polecana jest do uprawy na rabatach kwiatowych, w towarzystwie niższych roślin, które przysłonią jej długie pędy. Idealnie nadaje się do uprawy w skrzynkach i pojemnikach ustawionych na balkonie i tarasie. Ze względu na atrakcyjne kwiatostany może być uprawiana na kwiat cięty.
Szkodliwość i toksyczność roślin z rodziny psiankowatych
Niemalże wszystkie gatunki roślin należących do rodziny Solanaceae posiadają trujące związki – glikoalkaloidy. Najpopularniejszymi alkaloidami występującymi u roślin psiankowatych są: tomatyna i solanina. Według wielu badań ich podstawowym zadaniem jest ochrona roślin przed agrofagami, o czym świadczy kumulacja tych związków w uszkodzonych tkankach ziemniaka. Występują we wszystkich organach roślin, począwszy od korzenia przez łodygę, liście, kwiaty oraz niedojrzałe owoce. Sugeruje się, iż czynnikiem indukującym występowanie glikoalkaloidów jest światło.
Zarówno zawartość tomatyny jak i solaniny w roślinach jest zależna od gatunku, odmiany, metody i stanowiska uprawy, a także stanu fizjologicznego rośliny.
Tomatyna wykazuje zbliżone do solaniny działanie toksyczne, jest jednak od niej mniej trująca. Liczne badania prowadzone na myszach, wskazują iż śmiertelna dawka tomatyny wynosi 1000 mg na kg masy ciała. Niedojrzałe owoce pomidora jadalnego mogą powodować zatrucia u ludzi i zwierząt, dlatego przy spożywaniu mieszanek, konfitur i kiszonek z ‘zielonych pomidorów’ należy wybierać tylko te owoce, które osiągnęły już fazę ‘owoców zielonych wyrośniętych’.
Tworząc sezonowe dekoracje z udziałem owoców papryki ostrej warto zwrócić uwagę na wykorzystanie dekoracji oraz stanowisko w którym zostanie ona wyeksponowana. Dekoracji z ostrych papryk należy unikać w pomieszczeniach, w których będą mieć z nimi bezpośredni kontakt małe dzieci oraz zwierzęta. O ostrości owoców papryk świadczy zawartość alkaloidu – kapsaicyny, której zawartość jest ściśle powiązana z odmianą, a także fazą rozwoju rośliny. Najobficiej występuje w łożyskowej tkance, która podtrzymuje nasiono. Stąd przenika do innych tkanek owocu nadając mu specyficzny ostry smak. Obecność kapsaicyny wynika z ochrony roślin przed roślinożercami oraz grzybami.
Podsumowanie
Gatunki należące do rodziny Solanaceae to nie tylko popularne rośliny użytkowe takie jak: pomidor czy papryka. To także dekoracyjne rośliny, które uprawiane są ze względu na piękne kwiaty, barwne torebki oraz przewieszające się pędy. Sposobów wykorzystania psiankowatych jest wiele. We florystyce i bukieciarstwie można wykorzystywać każdy element rośliny.
Jednak na szczególną uwagę zasługują torebki gatunków z rodzaju Physalis, które można wykorzystać zarówno do żywych jak i martwych aranżacji, do dekoracji sezonowych i okolicznościowych.
Z kolei petunie ogrodowe, czy tujałka zatokowa mogą być wykorzystane do tworzenia barwnych nasadzeń zdobiących balkony i tarasy oraz sezonowe obsadzenia koszy i donic. Możliwości dekoracyjnego zastosowania psiankowatych jest wiele, należy jednak pamiętać, aby zachować szczególną ostrożność w pomieszczeniach i obiektach, w których zarówno dzieci jak i zwierzęta mogą mieć bezpośredni kontakt z tymi pięknymi roślinami.
